MỘT MÙA XUÂN VINH QUANG: VUA QUANG TRUNG ĐẠI PHÁ QUÂN THANH
(LS Phạm Bích Hà)
.JPG)
QUANG TRUNG ĐẠI PHÁ QUÂN THANH
(Emperor
Quang Trung's Victory over Chinese Invaders in 1789)
Oil on canvas, 24 x 48 in. (61 x 122cm)
by A.C.La Nguyễn Thế Vĩnh
Source:
Trích VIỆT NAM SỬ LƯỢC của Trần Trọng Kim – ấn hành năm 1920
Vua Quang Trung (1788-1792).
Ông Nguyễn Huệ (sau đổi tên là
Nguyễn Quang Bình) là một người có sức khỏe tuyệt trần, lại có mưu trí quyền
biến, mẹo mực như thần, khởi binh ở đất Tây Sơn (thuộc huyện An Khê, Bình Định)
giúp anh là Nguyễn Nhạc lập nên nghiệp lớn, được phong làm Bắc Bình Vương, đóng
đô ở đất Phú Xuân.
Năm Mậu Thân (1788) quân nhà Thanh mượn tiếng sang cứu nhà Lê, chiếm giữ thành
Thăng Long, có ý muốn lấy đất An Nam, Bắc Bình Vương lên ngôi Hoàng Đế đặt niên
hiệu là Quang Trung, rồi đem binh đi đánh giặc.
Tôn Sĩ Nghị Đem Quân Sang An Nam.
Nguyên vua Chiêu Thống đã mấy lần
toan sự khôi phục, nhưng không được, phải nương náu ở đất Lạng Giang; còn bà
Hoàng Thái Hậu thì đem Hoàng tử sang Long Châu kêu van với quan Tàu, xin binh
cứu viện. Bấy giờ quan tổng đốc Lưỡng Quảng là Tôn Sĩ Nghị dâng biểu tâu với
vua Càn Long nhà Thanh, đại lược nói rằng: “Họ Lê là cống thần nước Tàu, nay bị
giặc lấy mất nước, mẹ và vợ Tự quân sang cầu cứu, tình cũng nên thương. Vả nước
Nam vốn là đất cũ của nước Tàu, nếu sau khi cứu được nhà Lê, và lại lấy được
đất An Nam, thực là lợi cả đôi đường.”
Vua Càn Long nghe lời tâu ấy sai Tôn Sĩ Nghị khởi quân bốn tỉnh Quảng Đông,
Quảng Tây, Quý Châu, Vân Nam, đem sang đánh Tây Sơn.
Tôn Sĩ Nghị chia quân ra làm 3 đạo, sai quan tổng binh tỉnh Vân Nam và Quý Châu
đem một đạo sang mạn Tuyên Quang, sai Sầm Nghi Đống là tri phủ Điền Châu đem
một đạo sang mạn Cao Bằng. Sĩ Nghị cùng với đề đốc là Hứa Thế Hanh đem một đạo
sang mạn Lạng Sơn, hẹn ngày tiến binh sang đánh An Nam.
Tướng Tây Sơn là Ngô Văn Sở ở Thăng Long được tin quân Tàu đã sang, sợ thế yếu
đánh không nổi, bèn rút quân thủy bộ về đóng giữ từ núi Tam Điệp ra đến bờ bể,
rồi sai người về Phú Xuân cáo cấp.
Tôn Sĩ Nghị kéo quân đến Kinh Bắc (Bắc Ninh), vua Chiêu Thống ra chào mừng rồi
theo quân Tàu về Thăng Long. Sĩ Nghị đóng đồn ở giữa bãi, về mé nam sông Nhị
Ha, bắc cầu phao ở giữa sông để tiện đi lại, và chia quân ra giữ các mặt.
Ngày hôm sau, Sĩ Nghị là lễ tuyên đọc tờ sắc của vua nhà Thanh phong cho vua
Chiêu Thống làm An Nam Quốc Vương.
Vua Chiêu Thống tuy đã thụ phong, nhưng các tờ văn thư đều phải đề niên hiệu
Càn Long. Mỗi khi buổi chầu xong rồi, lại đến dinh Sĩ Nghị để chầu chực việc cơ
mật quân quốc. Vua cưỡi ngựa đi với độ mười người lính hầu mà thôi. Sĩ Nghị thì
ngạo nghễ, tự đắc, ý tứ xử với vua rất là khinh bạc; có khi vua Chiêu Thống lại
hầu, không cho vào yết kiến, chỉ sai một người đứng dưới gác chiêng truyền ra
rằng: không có việc quân quốc gì, xin ngày hãy về cung nghỉ.
Người bấy giờ bàn riêng với nhau rằng: “Nước Nam ta từ khi có đế vương đến giờ,
không thấy vua nào hèn hạ đến thế. Tiếng là làm vua mà phải theo niên hiệu vua
Tàu, việc gì cũng phải bẩm đến quan Tổng Đốc, thế thì có khác gì đã là nội
thuộc rồi không?”
Vua và triều thần bấy giờ việc gì cũng trông cậy vào Tôn Sĩ Nghị; ngày đêm chỉ
lo việc báo ân báo oán, giết hại những người trước đã đi theo Tây Sơn. Tôn Sĩ
Nghị thì càng ngày càng kiêu ngạo thêm, coi việc binh làm thường, lại thả quân
lính ra cướp phá dân gian, làm lắm sự nhũng nhiễu. Vì thế cho nên lòng người
mất cả trông cậy.
Vua Quang Trung Đại Phá Quân Thanh.
Bắc Bình Vương
được tin quân nhà Thanh đã sang đóng ở Thăng Long, lập tức hội các tướng sĩ để
bàn việc đem binh ra đánh, các tướng đều xin hãy chính ngôi tôn, để yên lòng
người rồi sẽ khởi binh.
Bắc Bình Vương bèn sai đắp đàn ở núi Bàn Sơn, ngày 25 tháng 11
năm Mậu Thân (1788), Vương làm lễ lên ngôi Hoàng Đế, rồi tự mình thống lĩnh
thủy bộ đại binh ra đánh giặc Thanh. Ra đến Nghệ An nghỉ lại 10 ngày để kén lấy
thêm binh, cả thảy được 10 vạn quân và hơn 100 con voi.
Vua Quang Trung điểm duyệt quân sĩ, truyền dụ nhủ bảo mọi
người phải cố gắng đánh giặc giúp nước. Đoạn rồi kéo quân ra Bắc, đến ngày 20
tháng chạp thì đến núi Tam Điệp. Bọn Ngô Văn Sở, Ngô Thì Nhiệm đều ra tạ tội,
kể chuyện quân Tàu thế mạnh, sợ đánh không nổi, cho nên phải lui về giữ chỗ
hiểm yếu.
Vua Quang Trung cười mà nói rằng: “Chúng nó sang phen này là
mua cái chết đó thôi. Ta ra chuyến này thân coi việc quân đánh giữ, đã định mẹo
rồi, đuổi quân Tàu về chẳng qua 10 ngày là xong việc. Nhưng chỉ nghĩ chúng là
nước lớn gấp 10 nước ta, sau khi chúng thua một trận rồi, tất chúng lấy làm xấu
hổ, lại mưu báo thù, như thế thì đánh nhau mãi không thôi, dân ta hại nhiều, ta
sao nỡ thế. Vậy đánh xong trận này, ta phải nhờ Thì Nhiệm dùng lời nói cho khéo
để đình chỉ việc chiến tranh. Đợi mươi năm nữa, nước ta dưỡng được sức phú cường
rồi, thì ta không cần phải sợ chúng nữa.”
Vua Quang Trung truyền cho tướng sĩ ăn Tết Nguyên Đán trước,
để đến hôm Trừ tịch thì cất quân đi, định ngày mồng 7 tháng giêng thì vào thành
Thăng Long mở tiệc ăn mừng. Đoạn rồi, truyền lệnh cho ba quân đến nghe lệnh
điều khiển.
Đại tư mã Sở, Nội Hầu Lân đem tiền quân đi làm tiên phong.
Hô hổ Hầu đem hậu quân đi đốc chiến.
Đại đô đốc Lộc, Đô đốc Tuyết đem hữu quân cùng thủy quân,
vượt qua bể vào sông Lục Đầu. Rồi Tuyết thì kinh lược mặt Hải Dương, tiếp ứng
đường mé Đông; Lộc thì kéo về vùng Lạng Giang, Phượng Nhỡn, Yên Thế để chặn
đường quân Tàu chạy về.
Đại đô đốc Bảo, đô đốc Mưu đem tả quân cùng quân tượng mã đi
đường núi ra đánh phía Tây. Mưu thì xuyên ra huyện Chương Đức (nay là Chương
Mỹ), tiện đường kéo thẳng đến làng Nhân Mục, huyện Thanh Trì, đánh quân Điền
Châu; Bảo thì thống suất quân tượng mã theo đường huyện Sơn Lãng ra làng Đại
Áng thuộc huyện Thanh Trì tiếp ứng cho mặt tả.
Năm quân được lệnh đều thu xếp đâu đấy, đến hôm 30 khua
trống kéo ra Bắc. Khi quân sang sông Giản Thủy, cánh nghĩa quân của nhà Lê tan
vỡ chạy cả. Vua Quang Trung thân đốc các quân đuổi theo đến huyện Phú Xuyên bắt
sống hết được toán quân Tàu đóng ở đấy, không một người nào chạy thoát được; vì
thế cho nên không có tin báo về, những quân Tàu đóng ở làng Hà Hồi và làng Ngọc
Hồi không biết gì cả. Nửa đêm ngày mồng 3 tháng giêng năm Kỷ Dậu (1789) quân
vua Quang Trung đến làng Hà Hồi vây kín đồn giặc, rồi bắc loa lên gọi, các quân
dạ rầm cả lên, có hàng muôn người. Quân canh đồn bấy giờ mới biết, sợ hãi thất
thố, đều xin hàng, bởi thế, lấy được hết cả quân lương và đồ khí giới. Sáng mờ
mờ ngày mồng năm, quân Tây Sơn tiến lên đến làng Ngọc Hồi, quân Tàu bắn súng ra
như mưa. Vua Quang Trung sai người lấy những mảnh ván, ghép ba mảnh lại làm một,
lấy rơm cỏ giấp nước quấn ở ngoài, rồi sai quân kiêu dũng cứ 20 người khiêng
một mảnh, mỗi người dắt một con dao nhọn, lại có 20 người cầm khí giới theo
sau. Vua Quang Trung cưỡi voi đi sau đốc chiến, quân An Nam vào đến gần cửa
đồn, bỏ ván xuống đất, rút dao ra, xông vào chém, quân đi sau cũng kéo ùa cả
vào đánh. Quân Tàu địch không nổi, xôn xao tán loạn, xéo lẫn nhau mà chạy. Quân
Nam thừa thế đánh tràn đi, lấy được các đồn, giết quân Thanh thây nằm ngổn
ngang khắp đồng, máu chảy như tháo nước. Quân các đạo khác cũng đều được toàn
thắng. Quan nhà Thanh là đề đốc Hứa Thế Hanh, tiên phong Trương Sĩ Long, tả dực
Thượng Duy Thăng đều tử trận cả; quan phủ Điền Châu là Sầm Nghi Đống đóng ở
Đống Đa125 bị quân An Nam vây đánh cũng thắt cổ mà chết.
Tôn Sĩ Nghị nửa đêm được tin báo, hoảng hốt không kịp thắng
yên ngựa và mặc áo giáo, đem mấy tên lính kỵ chạy qua sông sang Bắc. Quân các
trại nghe tin như thế, xôn xao tan rã chạy trốn, tranh nhau sang cầu, một lát
cầu đổ, sa cả xuống sông chết đuối, sông Nhị Hà đầy những thây người chết.
Vua Chiêu Thống cũng theo Tôn Sĩ Nghị sang sông cùng với bà
Hoàng Thái Hậu và mấy người cận thần chạy sang Tàu.
Đạo quân Vân Nam và Quý Châu đóng ở miền Sơn Tây nghe tin
Tôn Sĩ Nghị đã thua, cũng rút quân chạy về.
Ngày hôm ấy vua Quang Trung đốc quân đánh giặc, áo ngự bào
bị thuốc súng bắn vào đen như mực. Đến trưa thì vào thành Thăng Long, sai tướng
đem binh đuổi đánh quân nhà Thanh đến cửa Nam Quan. Những dân Tàu ở gần Lạng
Sơn sợ khiếp, đàn ông, đàn bà dắt díu nhau mà chạy, từ cửa ải về mé bắc hơn mấy
trăm dặm, tịnh không nghe thấy tiếng một người
nào!
Vua Quang Trung vào thành Thăng Long, hạ lệnh chiêu an, phàm
những người Tàu trốn tránh ở đâu ra thú tội, đều được cấp cho áo mặc, lương ăn.
Lại bắt được cả ấn tín của Tôn Sĩ Nghị bỏ lại, trong những giấy má bắt được có
tờ mật dụ của vua Càn Long nói rằng: ” Việc quân nên từ đồ, không nên hấp tấp.
Hãy nên đưa hịch truyền thanh thế đi trước, và cho các quan nhà Lê về nước cũ
hợp nghĩa binh, tìm tự quân nhà Lê đem ra đứng đầu để đối địch với Nguyễn Huệ,
thử xem sự thể thế nào. Nếu lòng người nước Nam còn nhớ nhà Lê, có quân ta kéo
đến, ai là chẳng gắng sức.
Nguyễn Huệ tất phải tháo lui; ta nhân lấy dịp ấy mà sai Tự
quân đuổi theo, rồi đại binh của ta theo sau, như thế không khó nhọc mấy nỗi mà
nên được công to, đó là mẹo hay hơn cả. Ví bằng suốt người trong nước, nửa theo
đằng nọ, nửa theo đằng kia, thì Nguyễn Huệ tất không chịu lui. Vậy ta hãy đưa
thư sang tỏ bảo đường họa phúc xem nó đối đáp làm sao. Đợi khi nào
thủy quân ở Mân, Quảng đi đường bể sang đánh mặt Thuận Hóa
và Quảng Nam rồi, bộ binh sẽ tiến lên sau. Nguyễn Huệ trước sau bị địch, thế
tất phải chịu thua. Bấy giờ ta sẽ nhân mà là ơn cho cả hai bên; tự đất Thuận
Hóa Quảng Nam trở vào Nam, thì cho Nguyễn Huệ; tự châu Hoan, châu Ái trở ra Bắc
thì phong cho Tự quân nhà Lê. Ta đóng đại binh lại để kiềm chế cả hai bên, rồi
sẽ có xử trí về sau”.
Vua Quang Trung đem tờ mật dụ ấy bảo với Ngô Thì Nhiệm rằng:
“Ta xem tờ chiếu của vua nhà Thanh chẳng qua cũng muốn mượn tiếng để lấy nước
ta đó thôi. Nay đã bị ta đánh thua một trận, tất là lấy làm xấu hổ, chắc không
chịu ở yên. Hai nước mà đánh nhau thì chỉ khổ dân. Vậy nên dùng lời nói khéo,
để khiến cho khỏi sự binh đao; việc ấy nhờ nhà người chủ trương cho mới được”.
Ngô Thì Nhiệm vâng lệnh làm thư đại khái nói rằng: “Nước Nam
vốn không dám chống cự với đại quốc, nhưng chỉ vì Tôn Sĩ Nghị làm nhỡ việc cho
nên phải thua. Vậy nay xin tạ tội và xin giảng hòa.”
Vua Quang Trung sai sứ đem thư sang Tàu, và lại sai đem
những quân nhà Thanh đã bắt được, để ở một nơi, cấp cho lương thực, đợi ngày
cho về nước. Xếp đặt mọi việc xong rồi, đem quân về Nam, lưu Ngô Văn Sở và Phan
văn Lân ở lại tổng thống các việc quân quốc; còn những việc từ lệnh giao thiệp
với nước Tàu thì ủy thác cho Ngô Thì Nhiệm và Phan Huy Ích cho được tự tiện mà
khu xử, hễ không có việc gì quan hệ thì bất tất phải đi tâu báo mà làm gì.
SOURCE:
https://petruskyaus.net/vua-quang-trung-dai-pha-quan-thanh/
.
No comments:
Post a Comment