Tâm
sự cuối đời về tượng Thương Tiếc
của điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu
Nguyễn Tuấn Khoa
2-4-2019
Điêu khắc gia (ĐKG) Nguyễn
Thanh Thu nói với tôi rằng, ông làm nhiều tượng quá đến nỗi bây giờ, ở tuổi
già, ông không sao nhớ hết, thậm chí nhìn tượng mà không thể nhớ được tên tượng
và nơi đã đặt tượng.
Người lính Cộng Hòa là đề tài
quan trọng trong sáng tác của ông nên ông khó mà quên được. Đó là tượng Chiến
Sĩ Vô Danh, tượng Ngày Về, tượng Lính Thủy Quân Lục Chiến, tượng Trung Liệt,
tượng Tết Mậu Thân và tượng Thương Tiếc. Như một định mệnh, tượng Thương Tiếc
trở thành bức tượng gắn liền với tên tuổi và cuộc đời đầy sóng gió của ông.
Tiếng
vang của bức tượng Thương Tiếc
Do nổi tiếng từ bức tượng Trung
Liệt đặt tại Nghĩa Trang Quân Đội Gò Vấp, ngày 22/08/1966 ông đã được Chủ Tịch
Ủy Ban Lãnh Đạo Quốc Gia – Trung tướng Nguyễn Văn Thiệu giao thực hiện bức
tượng Thương Tiếc đặt tại Nghĩa Trang Quân Đội Biên Hòa. Tượng ngồi, bằng
bê-tông cốt thép, màu đen, uy nghiêm, cao 4m, nếu tính cả mô đất dưới chân
người lính và bệ tượng thì chiều cao của tượng đài là 8m.
Tượng hoàn tất và được khánh thành vào ngày Quân Lực VNCH
19/06/1967. Ngay lập tức, tượng đã tạo nên sự xúc động đối với những ai một lần
đi ngang qua nơi đây hay chỉ nhìn thấy qua phim ảnh. Do vậy, năm 1970 tượng được
đúc đồng, đã đẹp nay càng đẹp hơn.
Trên không gian rộng thoáng, từ mọi hướng, người ta có thể
nhìn thấy bức tượng cao, nổi bật trên nền trời xanh. Đó là người lính từ chiến
trường về thăm mộ đồng đội, quân phục, ba-lô lấm bụi, súng trường gác trên hai
đùi, lưỡi lê ngang hông, dây quai nón sắt buông thỏng như sợi buồn rơi vào cõi
vô định. Anh ngồi thẫn thờ, đôi mắt buồn nhìn xa xăm, thương tiếc cho người bạn
vừa nằm xuống. Bức tượng trong bối cảnh đó trở nên có hồn hơn và nhiều chuyện
linh thiêng của bức tượng không ngớt lưu truyền trong dân chúng lúc đó. Khó có
thể kiểm chứng nhưng cũng không thể không ghi nhận về những câu chuyện cảm động
và linh thiêng quanh bức tượng người lính Cộng Hòa này.
Tiếng tăm của ĐKG Thu và các tác phẩm của ông đã vang xa ra
khỏi quê hương. Ngày 20/07/1967, đại tá H.G. Fuller – Bộ Chỉ huy Lục quân Hoa Kỳ
ở Việt Nam (USARV) đã gửi thư cho đại tá William P. Jones – Chủ Tịch Ủy Ban Đài
Tưởng niệm Chiến Tranh Hoa Kỳ, ca ngợi ông Thu và các bức tượng về đề tài chiến
tranh.
Ông William xem ông Thu là ĐKG xuất sắc nhất ở Việt Nam và
đánh giá bức tượng Thương Tiếc là một kiệt tác nghệ thuật. Ông William đã viết:
“… xét về đề tài tượng đài chiến tranh, tôi trân
trọng đặt tượng Thương Tiếc và các tác phẩm khác của ông ngang hàng với bức ảnh
nổi tiếng “Raising The Flag on Iwo Jima” (Dựng Cờ Trên Đảo Iwo Jima) ở Arlington”. Ông cũng tiến cử
ông Thu với Ủy ban để thực hiện việc dựng tượng ở Hoa Kỳ và các quốc gia đồng
minh trong các dự án tương lai.
“Raising The Flag on Iwo Jima” (Dựng Cờ Trên Đảo Iwo Jima):
đó là tên của bức ảnh đoạt giải Pulitzer do nhiếp ảnh gia Joe Rosenthal chụp
ngày 23/02/1945. Đây là trận đánh trong Thế Chiến Thứ II trên đảo Iwo Jima của
Nhật. Sau 1 tháng với thương vong lớn cho cả 2 phía, Thủy Quân Lục Chiến Mỹ đã
chiếm được đảo. Hình ảnh này được xem là một biểu tượng chiến tranh tuyệt đẹp của
phe thắng trận
Marine
Corps War Memorial (Đài tưởng niệm chiến tranh cho lính Thủy Quân Lục Chiến Hoa
Kỳ): được dựng từ bức ảnh “Rasing The Flag on Iwo Jima”, do ĐKG Felix de Weldon
tạc ngày 10/11/1954, hiện đặt tại Arlington County, bang Virginia.
Số phận của bức tượng Thương Tiếc
Ngay sau khi Sài Gòn thất thủ, “bên thắng cuộc” đã giật đổ bức
tượng Thương Tiếc bằng đồng, được dựng năm 1970, rồi chuyển về Dĩ An, cho đến
nay không ai biết được số phận của nó. Chưa dừng lại, ít lâu sau đó, một nhóm
vài chục bộ đội đã kéo tới tư gia ĐKG Thu để truy tìm bức tượng Thương Tiếc
bằng bê-tông cốt thép đã tạc và đặt tại Nghĩa trang Quân đội Biên Hòa năm 1967.
Đó là tượng dùng để đúc đồng (khuôn gốc) và hình thành nên bức tượng Thương
Tiếc bằng đồng cuối cùng năm 1970.
Nhóm người hung hãn này đã ra sức đập phá bức tượng Thương Tiếc
một cách không… thương tiếc và chỉ dừng lại khi tượng chỉ còn lại phần bụng và
chân (xem ảnh). Hiện nay tượng bê-tông bị đập phá này vẫn còn nằm trong sân sau
nhà của ông Thu, cạnh các ngôi mộ gia tiên, cây dại che phủ nên ít ai chú ý.
Sau khi đập phá bức Thương Tiếc, nhóm người này tiếp tục đập phá bức tượng Lính
Thủy quân Lục chiến cao 4m, chỉ để lại đầu tượng.
Tượng
Thương Tiếc bằng bê-tông đặt tai Nghĩa Trang Quân Đội Biên Hòa năm 1966, đã
được đưa về xưởng sáng tác (tư gia) của ĐKG Nguyễn Thanh Thu. Năm 1970 tượng
này được dùng làm khuôn đúc đồng để hình thành tượng Thương Tiếc bằng đồng năm
1970. Tượng bê-tông này đã bị đập hết phần đầu và thân, hiện vẫn còn nằm trong
sân nhà ĐKG Thu.
Ngày trở về nhà từ trại tù Hàm Tân với thân hình tiều tụy, ông
lê bước chân thẳng đến bên bức Thương Tiếc. Tất cả đã thành tro bụi. Ông đã ngã
quỵ dưới chân tượng và ngồi ở đó rất lâu cho đến khi trời sụp tối. Ông nói sự
trả thù này con ác hơn những đòn thù mà ông phải gánh chịu trong 8 năm dài nơi
ngục tối…
Võ Văn Hai, giờ này anh ở đâu?
Hạ sĩ Võ Văn Hai, Tiểu Đoàn II
binh chủng Nhảy Dù bỗng dưng trở nên nổi tiếng cùng với ông Thu và bức tượng
Thương Tiếc lịch sử khi được chọn làm người mẫu. Giống như ĐKG Thu, cuộc đời bí
ẩn của hạ sĩ Hai cũng chìm nổi theo bức tượng.
Không lâu sau bức tượng được
dựng lên, người ta đồn ông Hai đã hy sinh tại chiến trường Quảng Trị. Nhiều bài
thơ khóc ông đã ra đời làm cho hình ảnh ông Hai bất tử theo pho tượng Thương
Tiếc. Thật ra ông Hai chưa chết!
Trong thời gian ông Thu ở tù,
ông Hai đã 2 lần thăm gia đình của ông Thu. Lần đầu, rất sớm sau năm 1975. Tim
ông như vỡ vụn khi thấy tượng Thương Tiếc – như là phần xác của ông – giờ đây
chỉ là một đống đổ nát. Lần thứ hai, nhiều năm sau đó. Ông nghe gia đình ông
Thu kể rằng ông Thu được cai ngục đưa về thăm nhà với đôi chân yếu không tự đi.
Ông Hai hoảng loạn, lo sợ sẽ có
một ngày những người CS tìm đến ông rồi cuộc đời ông sẽ chìm xuống địa ngục như
thiếu tá Thu hay bức tượng Thương Tiếc. Ông đã nhanh chóng rời khỏi nhà và
không ai có tin tức của hạ sĩ Hai từ ngày đó. Có lẽ ông Hai đã thay tên đổi họ,
“mai danh ẩn tích” để trở về cuộc sống nông dân ở đâu đó trên đất Khánh Hòa,
ông Thu nghĩ vậy.
Ra
đi rồi lại trở về
Trong 8 năm tù tội với 22 tháng
biệt giam trong conex, thần kinh của ông Thu đã bị tổn thương rất nặng. Những
ngày tháng bỏ đói với vô số những trận đòn thù đã làm cho tai ông điếc và cơ
thể chỉ là da bọc xương cùng những vết thương nhiễm trùng. Ra khỏi nhà tù, thấy
cảnh gia đình tan nát, ông quyết tâm đào thoát.
Hơn 10 năm ở Mỹ ông trông mong
cộng đồng giúp ông phục dựng lại bức tượng Thương Tiếc, nhưng niềm hy vọng đó
cuối cùng chỉ là những “conffetti nằm vương vãi trên sàn nhà”. Không sống được
bằng nghề điêu khắc ông không biết làm gì khác. Với thính lực gần bằng không,
ông thấy ngày càng bế tắc trong việc mưu sinh ở xứ người. Cô độc giữa muôn vạn
người ngưỡng mộ, ông không tìm thấy niềm vui ở chốn này và miễn cưỡng trở về
Việt Nam.
Trở lại mái nhà xưa, gần gia
đình, trong không gian sáng tác quen thuộc, ông lại tiếp tục tạc thêm nhiều bức
tượng, dựa trên các ý tưởng đã hình thành từ trước như: Được Mùa, Cửu Long Được
Mùa… Tuy nhiên, đó chỉ là những tượng tỷ lệ nhỏ, tạc chỉ để thỏa mãn đam mê
nghệ thuật. Ông hiểu rằng với thân phận của kẻ hàng binh, ông không bao giờ
được trao cơ hội để tạo nên những tác phẩm để đời. Giấc mơ lớn của ĐKG tài năng
đã khép lại mãi mãi.
Những tâm sự trong bối cảnh
tháng Tư đen ở trên, khiến chúng ta không khỏi ngậm ngùi. Cuộc đời sóng gió của
ĐKG Nguyễn Thanh Thu đã làm cho pho tượng Thương Tiếc đẹp hơn và trở nên bất
tử. Những kẻ hậu sinh sau này rồi sẽ còn nhắc mãi về ông: “Nhất phiến tài tình
thiên cổ lụy”.
Dưới đây là bản dịch bức thư
của Đại tá H.G. Fuller, gửi cho đại tá William P. Jones Jr., nói về điêu khắc
gia Nguyễn Thanh Thu và các tác phẩm của ông.
Đại tá H.G. Fuller, 025936
HQ USARV Engr Section
Facil Svc Division
APO Sanfrancisco 96375
HQ USARV Engr Section
Facil Svc Division
APO Sanfrancisco 96375
Ngày 20 tháng 7 năm 1967
Đại Tá William P. Jones Jr. (về
hưu)
Ủy Ban Đài Tưởng niệm Chiến Tranh Hoa Kỳ
Washington, D.C. 20315
Ủy Ban Đài Tưởng niệm Chiến Tranh Hoa Kỳ
Washington, D.C. 20315
Thân gửi Bill,
Tôi xin đính kèm theo thư này
là bộ ảnh về nghĩa trang [Quân đội Biên Hòa] giống như nghĩa trang
Arlington của chúng ta, cùng các tác phẩm điêu khắc khác được thực hiện bởi
Trung úy Nguyễn Thanh Thu – là người đã tạc bức tượng đặt tại lối vào của Nghĩa
Trang [Quân Đội Biên Hòa].
Theo tôi, pho tượng do Trung úy
Thu tạc (tượng Thương Tiếc – người dịch) thực sự là một tuyệt tác nghệ thuật và
xét về đề tài tượng đài chiến tranh, tôi trân trọng đặt tượng Thương Tiếc và
các tác phẩm khác của ông ngang hàng với bức tượng nổi tiếng “Dựng Cờ trên đảo
Iwo Jima” tại Arlington.
Khi Ủy Ban [Đài Tưởng niệm
Chiến Tranh Hoa Kỳ] bắt đầu hoạch định tưởng niệm Các Lực lượng vũ trang của
Thế giới Tự do và Hoa Kỳ đang tác chiến tại Việt Nam, tôi đề nghị ông Thu được xem xét để hoàn thành bất kỳ tác
phẩm điêu khắc nào có liên quan.
Ở Việt Nam ông Thu được đánh
giá là điêu khắc gia xuất sắc nhất. Đối với tôi, tài năng của ông Thu là vượt
trội, đặc biệt khi ông Thu chưa từng được được tu nghiệp ở Hoa Kỳ hay châu Âu.
Chuyến xuất ngoại đầu tiên của ông Thu sắp tới là để tham dự một hội nghị ngắn
hạn ở Philippines. Không cần phải nói, ông Thu rất vui nếu có cơ hội trình bày
những phác thảo của ông trước Ủy ban, thích hợp nhất là trong kỳ nghỉ phép.
Tôi sẽ gửi một bộ ảnh về các
tác phẩm của ông Thu cho tướng Ploger để Bộ Chỉ huy Lục quân Hoa Kỳ ở Việt Nam
(USARV Command Group) và Bộ Chỉ huy Viện trợ Quân sự Hoa Kỳ ở Việt Nam (MACV)
cùng xem xét. Tôi sẽ cung cấp thêm bất kỳ chỉ dẫn nào để có thể triển khai.
Mong gặp lại các bạn trong
tháng 12 tới.
(Nguyễn Tuấn Khoa dịch)
Ảnh chụp bức thư:
SOURCE:
.
No comments:
Post a Comment